امروز با تولید گازها و ذرات آلوده معلق در هوا از صنایع مدرن جایی برای نفس کشیدن نگذاشته است و استشمام هوای پاک به آرزویی دست نیافتنی مبدل شده است. در شرایط بحرانی آلودگی هوا همواره منجر به مرگ و میر بشر شده است. مشکل آلودگی هوای شهرهای بزرگ عمدتاً در اثر کارخانجات صنعتی و حرکت وسایل نقلیه است.
تحقیقات انجام شده در تهران بزرگ نشان داده است که پرندگان در اثر آلودگی هوا تهران را ترک کرده اند روند کاهش پرندگان بومی در تهران با افزایش غلظت آلاینده‌های هوا تشدید پیدا کرده است.
منابع آلودگی هوا
منظور از آلودگی هوا افزایش میزان ذرات ریز جامد و مایع و گازهای سمی در هوا با غلظت‌هایی تهدیدکننده سلامتی می باشد. منابع آلودگی هوا شامل خودروها، نیروگاهها، صنایع و منابع تجاری و خانگی می باشد. و آلودگی هوای تهران بیشتر در اثر وسایل نقلیه است.
مهمترین آلوده کننده های هوا
ذرات جامد - این ذرات از سد دفاعی طبیعی بدن عبور کرده و در عمق ریه‌ها نفوذ نموده و سبب تشدید آسم و اختلال عملکرد تنفس می‌شوند.
بالا رفتن غلظت ذرات معلق موجود در هوا ( در حدود ۳۵ میکروگرم در متر مکعب ) سبب مرگ و میر خواهد شد. مواد آلی یا هیدروکربن‌ها از دیگر آلاینده‌هایی سرطان زا هستند و مواد آلی احتمال سرطان زایی بیشتری دارند و عمده سرطان ناشی از آنها، سرطان ریه است. سیگار از عوامل تشدید کننده سرطان ریه در کنار آلودگی هوا است و احتمال مرگ و میر سیگاری‌هایی که در شهرهای بزرگ دارای آلودگی‌های هوا زندگی می‌کنند بیشتر است.
ازن - ازن محرک قوی سیستم تنفسی و از واکنش‌های شیمیایی در جو و در اثر نور آفتاب تولید می شود
منواکسید کربن، دی اکسید گوگرد، دی اکسید نیتروژن، سرب، آکرولئین ( عامل تشدید آسم )، دیوکسین ( عامل تشدید اختلال در تکامل جنین و افزایش خطر سرطان )، سولفات ها و سولفید هیدروژن ذرات دیگر آلوده کننده هوا می باشند.
معیار آلودگی هوا
اگر معیار آلودگی هوا ۱۰۰ در نظر گرفته شود چنانچه غلظت آلاینده‌ها کمتر از این معیار باشد کیفیت هوا خوب است و اگر بالاتر از آن باشد یعنی غلظت آلاینده‌ها زیاد است.
میزان آلایندگی با هر کدام از آلاینده‌ها با اندازه‌گیری ایستگاه دائمی تعیین آلودگی هوای صورت می گیرد این ایستگاهها در شبانه روز آلودگی هوا را می سنجند. اعداد گزارش شده از ایستگاههای تحت عنوان شاخص آلودگی هوا یا کیفیت هوا می باشد.
اعداد شاخص کیفیت هوا ۱۵۱ تا ۲۰۰ ppm ( یک میلی لیتر آلودگی هوا در یک متر مکعب هوا ) است هوای غیر بهداشتی ( صفر تا ۵۰ )، هوا پاک (۵۱ تا ۱۰۰)، آلودگی خطرناک هوا (عدد بالای۳۰۰) و شرایط بحران آلودگی هوا( عدد بالای ۴۰۰ ) است. در چنین شرایطی است که باید اقداماتی مانند ( تعطیلی مدارس و یا تعطیل عمومی ) برای کاهش منابع آلودگی هوا انجام شود.
یک وسیله دفاعی در مقابله آلودگی هوا ماسک یا فیلتر است
استفاده از ماسک یک راه برای حفاظت از خود در برابر آلودگی هوا است ولی در استفاده باید نکاتی را در نظر داشت. ماسک‌های کاغذی آلاینده‌ها را از خود عبور می‌دهند و مناسب نیستند لذا بهتر است از ماسک‌های فیلتر دار که دهان و بینی می پوشاند استفاده شود. این ماسک‌ها باید هر دو عوض شوند زیرا زیاد شدن میکروبها در روی ماسک آلوده کننده است.
کیفیت هوا بد در منازل سبب خستگی، نداشتن تمرکز و نارضایتی افراد می‌شود که رابطه مستقیمی با غلظت دی اکسید کربن دارد به همین علت است که در سیستم‌های تهویه اتوماتیک، غلظت دی اکسید کربن به عنوان یک معیار برای تنظیم مقدار هوای تازه ورودی به سیستم تهویه می باشد.
اثر هوای آلوده بر سلامت انسان
افزایش منواکسیدکربن ( گاز هیچ رنگ و بوی ) سبب افزایش سردرد و سرگیجه در هوای آزاد می شود ولی در داخل منازل و فضاهای بسته (با نرسیدن اکسیژن به قلب و مغز) سبب مرگ می شود
بطورکلی آلودگی هوا سبب تحریک مجاری هوا و تشدید آسم می شود. تماس درازمدت با آلودگی هوا سبب برونشیت مزمن و اختلالات تنفسی می شود.
کودکان (با سرعت بیشتر تنفس و تنفس دهانی ) و سالمندان افرادی هستند که بیش از دیگران در معرض آسیب ناشی از آلودگی هوا هستند.
آلاینده‌های موجود در هوایی می‌توانند باعث گلودرد و سوزش گلو شود سرب ناشی از بنزین‌های دارای سرب سبب کاهش شنوایی می شود. برخی از آلاینده‌ها می توانند سبب سرطانهای بینی، سینوسها و حنجره شود. برخی آلاینده‌های کارخانه های چوب و چرم می‌تواند سبب افزایش خطر سرطان سینوس شود.
آلودگی در فضاهای سرپوشیده
از آلودگی در فضاهای بسته، آلودگی ناشی از دود سیگار می باشد. آلودگی در اثر دود سیگار اثر منفی بر سلامت دارد و شیوع آسم در فضای بسته با کشیدن سیگار بالا می رود.
دیگر آلاینده‌ها شامل (دود وسایل گرمازا، دود مواد غذایی، آلودگی ناشی از دستگاه ( پرینتر، پلی کپی، مانیتورها و غیره ) است.
آلاینده‌هایی مانند نیتروژن، گوگرد و ذرات گرد و غبار بیشترین اثر را بر دستگاه ریوی دارند.
و اثرات آنها به طول مدت تماس، غلظت آلودگی و سلامت فرد بستگی دارد
نکته: تمام آلاینده‌ها چه در فضاهای باز و یا فضای بسته باید به دقت بررسی و با اقدامات مناسب و آموزش‌های همگانی، بطور کلی این آلاینده‌ها را کنترل کرد.
توصیه پزشکان این است که در هوای آلوده و شرایط بحرانی، افراد آسیب پذیر مانند بیماران تنفسی در منزل بمانند و از قدم زدن و فعالیت‌های ورزشی در فضای باز اجتناب نمایند.